Poznat kao Crni bio je srpski vojni komandant u službi Kraljevine Ugarske koji je iskoristio Ugarski vojni poraz kod Mohača i naknadnu borbu oko ugarskog prestola da stvori sopstvenu državu u južnoj Panonskoj niziji. Sebe je proglasio za cara. * Jovana Nenada istoričari smatraju prvim osnivačem nezavisne Vojvodine.
Po nacionalnosti Srbin, rođen je oko. 1492. u Lipovi, 21 km od Arada, kod reke Mureš (Maroš) u severnom Banatu (današnja Rumunija). Druge činjenice o njegovom poreklu su neizvesne; i sam je tvrdio da je „potomak srpskih i vizantijskih vladara“, pa čak i potomak Čarnojevića, iako su drugi savremenici mislili da je potomak srpskih despota ili da je čovek niskog ranga. Bio je srednjeg rasta, vitak, visoko moralan i pobožan. Njegovi savremenici su ga zvali „Crni čovek“ zbog čudnog rodnog znaka koji su mnogi smatrali božanskim znakom: „imao je tamnu prugu, široku jedan prst, koja je počinjala od desne slepoočnice i prelazila u pravu liniju preko njegovog tela sve do desne noge“.
Vojna karijera
U bici kod Mohača 29. avgusta 1526. godine, Osmansko carstvo je uništilo vojsku ugarsko – češkog kralja Luja Jageliona, koji je poginuo na bojnom polju, a rezultat bitke bila je otomanska aneksija velikog dela Ugarske. Nakon ove bitke, Kraljevina Ugarska je podeljena na tri dela: Kraljevska Ugarska na severu i zapadu postala je Habzburška provincija, Transilvanija na istoku je postala nezavisna država, dok su nekadašnji centralni i južni deo Kraljevine Ugarske apsorbovale Osmanlije. Kako kralj Luj nije imao dece, Mađarska je bila podeljena na dve stranke: jedna je izabrala Jovana Zapolju, uglednog mađarskog plemića, dok je druga za kralja Ugarske proglasila Habzburgovca, Ferdinanda I, Lujevog zeta. Deo ove borbe bio je i vođa srpskih plaćenika Jovan Nenad.
Odmah posle Mohača, između Tise i Dunava pojavio se Jovan Nenad kao vođa srpskog naroda. Brzo je proterao Osmanlije iz Bačke i delova Banata i Srema, kojima je potom samostalno vladao. Isprva je stao na stranu Zapolje, ali nakon što ga je bačko plemstvo otuđilo od Jovana Zapolje, koji je takođe odbio da prizna Nenadovu teritoriju, odlučio je da podrži habzburškog pretendenta Ferdinanda početkom 1527. godine. Sukob sa Mađarskim plemstvom nastao je kada su mađarske izbeglice odbijene da se vrate u Bačku, koju je Nenad video kao svoju. Sa svojim snagama nastavio je da pljačka mađarska imanja i sela i teroriše mađarsko stanovništvo. To se okrenulo protiv njega ne samo od ugarskog plemstva već i seljacima.
Za generalnog komandanta svoje vojske imenovao je Radoslava Čelnika, dok su njegovi izaslanici kod stranih vladara bili iločki franjevac Fabijan Literat i iriški kaštelan bački Ivan Dolić. Njegov blagajnik i palatin (zamenik) bio je Subota Vrlić iz Jagodine. Pored svoje glavne vojske, organizovao je i ličnu gardu od 600 vojnika koji su služili na njegovom kvazi-dvoru u Subotici. Njegova vojska je rasla povlačeći Srbe sa osmanske teritorije, Vlahe iz Banata i Transilvanije, a takođe i neke rimokatolike; do početka 1527. brojala je oko 15.000 ljudi. Smatra se da je saradnja pravoslavnih i katoličkih Slovena bila ključ njegovog kasnijeg uspeha. U to vreme, u južnoj Panonskoj niziji živeo je značajan broj Srba, pre svega u Podunavlju i Tisi (područje u to vreme poznatije kao „Raška“).
Rašani, ili po mađarskom Raci, je bio istorijski termin za Srbe. Termin je nastao od latinizovanog naziva za centralnu srpsku oblast Raška (latinski: Rascia). U srednjovekovnim i ranonovovjekovnim zapadnim izvorima, egzonim Rascia je često korišćen kao oznaka za srpske zemlje uopšte, pa je posledično termin Rasciani postao jedna od najčešćih oznaka za Srbe. Zbog sve veće migratorne koncentracije Srba u južnoj Panonskoj niziji, od kasnog 15. veka, ti krajevi se nazivaju i Rascia, jer su uglavnom bili naseljeni Rašani. Među tim regionima, termin Rascia (Raška) je najčešće korišćen za teritorije koje se protežu od zapadnog Banata do srednje Slavonije, uključujući regione Srema, Bačke i južne Baranje. Od 16. do 18. veka ti krajevi su bili u sukobu između Otomanskog carstva i Habzburške monarhije , a danas pripadaju nekoliko modernih država (Srbija, Rumunija, Mađarska, Hrvatska). U široj perspektivi, termin se koristio i za neke druge srodne južnoslovenske grupe Habzburške monarhije, kao što su katolički Bunjevci i Šokci (označeni kao „katolički Rasci“). Iako su to svakako bili uglavnom Srbi, pojam Rasci ima šire značenje i obuhvata sve južne Slovene osim Bugara. Razlog za to je veoma mešana terminologija pojedinih naroda i etničkih grupa doseljenih u Mađarsku. Po veri su se odlikovali kao Dalmatinci “katolici Rasci”, ili kako ih danas zovu Bunjevci (što znači da su poreklom iz Dalmacije). Ljudi koji su se zvali Rasci kasnije su se uglavnom sami identifikovali kao Srbi.
Jovan Nenad je borbu oko ugarskog prestola smatrao samo privremenom okupacijom, a njegov primarni zadatak bila je borba protiv Osmanlija za oslobođenje srpskih zemalja. U prvoj polovini 1527, Ferdinand I je bio van Ugarske, pripremajući se za ono što će postati mađarski pohod 1527–28. za borbu protiv Zapolje. Za to vreme kralj Zapolja je poslao vojsku za Jovanom Nenadom, želeći da sredi svoje unutrašnje stvari pre nego što se Ferdinand vrati u Ugarsku. Potcenjujući Nenadovu snagu, Zapolja je poslao 300 vitezova pod Laslom Čakijem, koje je Jovan Nenad početkom aprila porazio; Sam Čaki je uhvaćen i pogubljen. Posle toga, Jovan Nenad se uzdigao do vrhunca svoje moći i proglasio se za cara. Bila je poslata još jedna mađarska jedinica, koju je predvodio vojvoda Transilvanije, Petar Perenji, koji je 1391.god. komandovao i Golubačkom tvrđavom. Poražena je krajem aprila kod Tisela (Bitka kod Selesa ili Seleša) na obali reke Tise.
Seleška bitka vođena je 1. maja 1527. između srpskih pobunjenika i mađarskog plemstva. Komandant srpskih snaga bio je car Jovan Nenad, dok je Mađare predvodio Petar Perenji iz Transilvanije. Mađarska vojska je pretrpela potpuni poraz dok se Perenji jedva izvukao živ. Perenjijeva vojska je brojala oko 2.000 pešaka i 10.000 konjanika (Transilvanskih Mađara i Sasa) zajedno sa nekoliko hiljada regruta i plemstva sa područja Tise. Jovanova vojska brojala je 15.000 pešaka i konjanika. Pre toga, krajem 1526.god. ban od Beograda koji se borio protiv Osmanlija, Balint Torok je napao Suboticu, glavni grad novoformirane pokrajine nakon Mohačke bitke, sa 67 elitnih konjičkih vitezova. Srbi su utvrdili grad i zaustavili napad. Kada je stigao Laslo Čaki sa još 300 mađarskih konjanika, Srbi su uzvratili punom snagom. Čaki je poražen i pogubljen. Ovi događaji su uznemirili mađarsko plemstvo, a Jovan Zapolja (Janoš Šapoljai) je imenovao Petra Perenjija za vođu vojske koja je nameravala da uništi novu državu u njenom srcu. U međuvremenu, Jovan Nenad, svestan namera Mađara, prikupio je značajne snage i krenuo u susret svom neprijatelju i došlo je do Seleške bitke. U Seleškoj bici, Jovan je prvo napao, koncentrišući svoje snage na ugarsku pešadiju, a zatim je uspeo da razbije erdeljsku konjicu. U borbi je palo oko 3.000 Mađara i Sasa, dok je Jovanova vojska pretrpela minimalne gubitke.
Konačno, druga vojska, koja je obuhvatala celokupnu snagu Transilvanije i gornje Ugarske, predvođena Perenjijem i episkopom Czibakom, odlučno je porazila Jovanovu vojsku u bici kod Sedfalve, ubivši oko 8.000 njegovih ljudi.
U pokušaju da se ujedini sa Ferdinandovim snagama, Jovan Nenad je teško ranjen u Segedinu, a u povlačenju prema Senti, presretnut je i ubijen u selu Tornjoš, nedaleko od Sente. Njegova glava je isporučena Zapolji. Ubrzo nakon njegove smrti, ostatak njegove vojske se razišao, a oblast je data srpskim despotima koji su vladali autonomnom kneževinom potčinjenom ugarskom kralju.
Nastavak borbe za slobodu
Radoslav Čelnik poznat kao Vojvoda Rajko, srpski general (vojvoda) u vojsci Jovana Nenada, posle smrti Jovana Nenada (1527) odveo je deo vojske iz Bačke u Srem i stupio u osmansku službu. Radoslav je tada vladao Sremom kao „sremski vojvoda“, u početku kao osmanski vazal (1527–1530), a zatim kao habzburški vazal (1530–1532), sve dok region nisu osvojile Osmanlije. Rezidencija i prestonica mu je bila u Slankamenu.
Radoslav je nakon povlačenja u Srem i stupanjem u osmansku službu, vladao Sremom kao osmanski vazal, Istovremeno, tajno je održavao i odnose sa Habzburgovcima , što su Osmanlije ubrzo shvatile. Ferdinand je mnogo nade polagao u Radoslava. Kada je osmanska vojska prošla kroz Srem, Radoslav Čelnik je prešao na habzburšku teritoriju, a zatim se vratio kada su oni otišli. Godine 1530. odbacio je otomansko vazalstvo i zvanično postao habzburški plemić, pod nazivom Vladar Srema. Godine 1532. Osmanlije su osvojile Srem. Radoslav se tada povlači u Slavoniju, odakle je i poticao (iz Orahovice na obrncima Papuka), a kasnije je živeo u svom gradu zvanom Nebojc, koji se nalazio na reci Vuki, u blizini Vukovara. Inače, sa osmanskim osvajanjem mnogi Srbi su migrirali u Ugarsku.
Nasleđe Jovana Nenada
Kako je vreme prolazilo, Jovan Nenad je postao mitska ličnost Srba u Vojvodini. Mnogi srpski istoričari ga smatraju osnivačem savremene Vojvodine, iako je u stvarnosti njegova pobuna bila suviše kratkog veka, a njegova vladavina previše burna da bi imala trajniji uticaj. Subotica, drugi po veličini grad u pokrajini (koja je nekada bila njegova prestonica) 1927.god. podigla mu je spomenik sa natpisom „Tvoja je misao pobedila“.
Međutim, dolaskom Drugog svetskog rata, sudbina mermerne statue neodoljivo je podsetila na sudbinu samog cara: okupatorske snage su godine 1941. srušile spomenik i obezglavile Jovana i njegove dvorjane. Narednih pet decenija, oštećene biste su ostale da leže u žbunju kraj palate Rajhl. Restaurirane su tek 1991. godine, nakon čega je i „mermerni“ car ponovo zagospodario subotičkim gradskim jezgrom.
Zanimljivo je da je u holivudskom filmu „Ljudi mačke“ iz 1942. godine, mala statua Jovana Nenada (koji se pominje kao „Kralj Jovan od Srbije“), igra centralnu ulogu u razvijanju osnovne mitološke osnove radnje filma. Film govori o Ireni Dubrovni, novopečenoj srpskoj modnoj ilustratorki opsednutoj idejom da potiče iz drevnog plemena ljudi mačaka koji se razbuđeni pretvaraju u crne pantere. Film je čak dočekao i svoj nastavak.
Mr. D. Tovarišić
3. oko online - Neverovatno, ali istinito 